قالی کرمان در دوره ناصرالدین‌شاه و مظفرالدین شاه پیشرفت شایانی نمود. بسیاری از قالی‌های این دوران به مناطق مختلف صادر می‌شد و عوامل مختلفی بر روی نقوش فرش این دوره‌ها تاثیرگذار بوده است.
محمدعلی‌شاه ششمین پادشاه سلسله قاجار در سال ۱۳۲۴ ه.قمری ۱۹۰۷ م به سلطنت رسید. وی در سال ۱۳۲۷ ه. ق/ ۱۹۱۰ م از سلطنت خلع شد. پس از وی احمد میرزا پسر ۱۲ ساله وی به سلطنت رسید.
در دوره محمدعلی‌شاه و احمدشاه قاجار آخرین پادشاهان سلسله قاجار بیش از پیش شاهد تأسیس شرکت‌ها و حضور عوامل خارجی در تجارت قالی کرمان هستیم. به سبب عوامل اجتماعی و سیاسی و تقاضای بازارهای خارجی تغییراتی در نقوش قالی‌های این دوره رخ داد. “اتو براندلی” نخستین بازرگان قالی از کشور آمریکا بود که در این دوره در این شهر اقامت گزید. و در سال ۱۲۹۴ و ۳۲۶ ه.ق ۱۹۰۹ میلادی به نمایندگی از شرکت “ایسترن راگ” به کرمان آمد.
ورود اروپایی‌ها:
چند سال قبل “نیرکو کاستلی” که از خانواده‌ای متمکن و سرشناس در ایتالیا بود و اعضای خانواده وی اغلب در استانبول به بانکداری و بازرگانی اشتغال داشتند، به تجارت قالی ایران علاقه‌مند شد و در اواخر قرن نوزدهم میلادی تجارت خود را تحت عنوان “نیرکو کاستلی”و برادران در تبریز و نیویورک آغاز کرد. شرکت ایتالیایی عثمانی برادران کاستلی به سال ۱۳۲۸ ه.ق/ ۱۹۰۹ میلادی در کرمان گشایش یافت. چند سال بعد این شرکت یک بازرگان تبریزی به نام میرزاعلی‌اکبر را به عنوان نماینده خود در شهر کرمان منصوب کرد. و در سال ۱۳۲۸ ه.ق/ ۱۹۰۹ م به کاشان منتقل شد و جانشین “جرج استیونس” دو هفته بعد از اتو براندلی وارد کرمان شده و جایگزین میرزاعلی‌اکبر شد.
در ده سال آینده مهم‌ترین شرکت‌های واردکننده انگلستان و آمریکا شعبات خود را در کرمان تاسیس کردند. صنعت فرش با نیرو و جنبش بیشتری هم چنان پیشرفت نمود. “رابینو” نیز در نوشته های خود که مربوط به سال ۱۳۲۸ ه.ق/ ۱۹۱۱ م است ظرافت فرش‌های کرمان را تمجید کرد.
روند رو به رشد:
در سال های ۱۳۳۱ه.ق/۱۹۱۴م تعداد دستگاه‌های قالی‌بافی به ۳ برابر افزایش است. این افزایش بیشتر در روستاها و به خصوص در دهکده‌های نزدیک صورت گرفت. جنگ جهانی اول (۱۹۱۴ – ۱۹۱۸ م) وقفه‌ای در صنعت قالی‌بافی کرمان پدید آورد و این شهر برای مدت کوتاهی در دست ماموران آلمانی افتاد.
یک سال پس از شروع جنگ جهانی اول دولت آلمان دو هیئت را مامور کرد تا موانع در راه پیشرفت قوای روس و انگلیس که با آن کشور در جنگ بودند ایجاد کرده و ایران را به ورود در جنگ جهانی ترغیب نماید. “ویپرت بلوشر” از اعضای همین گروه آلمانی بود که به ایران آمد. وی در سفرنامه‌اش به شهر کرمان و شهرت فرش‌هایش که سبب نامداری این شهر گردیده، اشاره کرده است. بدین ترتیب رونق اهمیت و شهرت عالم‌گیر فرش کرمان در این دوره برای ما مشخص می‌شود.
پایان جنگ جهانی:
با پایان جنگ جهانی اول میزان تقاضا برای قالی کرمان در آمریکا بیش از هر موقع دیگر افزایش یافت. بازار آمریکا بزرگترین خریدار قالی کرمان شد و ۹۰ درصد فرش کرمان در این کشور به فروش می‌رسید. گفته می‌شود بهترین قالی‌های کرمان نیز در این دوره بافته می‌شده‌ند.
در پایان جنگ شرکت‌هایی که از قبل در کرمان نمایندگی داشتند از نو فعالیت‌های خود را آغاز کردند. افزون بر این چند شرکت جدید نیز به تاسیس دستگاه‌های بافندگی مبادرت ورزیدند. دستگاه‌های حاضر در شهر کرمان افزایش یافت و آن‌ها در اغلب روستاهای اطراف نیز مردم را با این حرفه‌ها آشنا ساختند. بزرگترین شرکت بازرگانی و قالی‌بافی خارجی شرکت ایتالیایی انگلیسی یونانی بود. این شرکت با نام‌های “شرکت شرق” یا “شرق لندن” و” OCM” معروف بوده است.
رکود تجارت:
در این دوره، افزون بر شرکت‌های خارجی در کرمان بسیاری از تاجران نیز سهم عمده‌ای در شکوفایی این صنعت داشتند. با آغاز بحران اقتصادی آمریکا در سال‌های ۱۹۳۳ تا ۱۹۳۰م یعنی ۱۳۵۲ تا ۱۳۴۴ ه. ق، و محدودیت ورود قالی ایران به کشورهای غربی، شرکت شعبه شرکت‌های خارجی در ایران برچیده شد و آن رونق ظاهری بازار فرش از بین رفت.
بسیاری از شرکت‌ها و بازرگانان آمریکایی سفارش‌های خود را لغو کردند و دفترهای نمایندگی خود را در کرمان بستند. در پایان بحران نیز ادامه کار خود را به صرفه ندیدند. این وضعیت همچنان ادامه داشت تا اینکه در سال ۱۳۵۳ ه. ق/ ۱۹۳۴ م، شرکت سهامی فرش ایران در راور، شعبه‌ای را تاسیس کرد.
برگرفته از: مقاله بررسی جایگاه قالی کرمان در دوره قاجاریان (هانیه نیکخواه/ سارا رضوانی)
همچنین بخوانید: تاریخچه قالی کرمان و دلایل شهرت آن