لوزی نقشمایه‌ای بین‌النهرینی است که در همه دوره‌ها تا سقوط امپراتوری آشور دیده می‌شود. مفهوم این نقشمایه تقریبا ناشناخته است. بیشترین اشاره‌ها به معنای این نقش، به طلسمی برای دور نگه داشتن چشم بد و ارواح خبیث دلالت دارد. لوزی را نمادی از آفرینش و خلقت، زندگی و بقا نیز می‌دانند. در گلیم‌های آناتولی نگاره رب‌النوع مادر قالب لوزی دارد و به صورت لوزی‌های تو در تو با فرم‌های مثلثی تو خالی، به کار می‌رود. گاه نیز رب‌النوع مادر با نوزادی در شکمش به صورت تک نگاره و آیینه‌وار در حاشیه و زمینه گلیم نقش بسته است.
لوزی در هنر رنسانس به برابری، شجاعت در مقابل دشمنان، قدرت رهایی روح از همه ترس‌ها، یکپارچگی شخصیت و ایمان خالص اشاره دارد. در بافت دارایی،که نوعی پارچه است. نخ‌های چله قبل از بافت بصورت ابروباد یا نقش‌لوزی یا درخت سرو رنگ آمیزی می‌شوند و بعد از آن بافته می‌شود. لوزی در اندازه، تعداد و رنگ‌های گوناگون در دستبافته‌های شرقی، به ویژه قالی و گلیم نقش آفرینی کرده است.
لوزی در ایران
در جنوب ایران، لوزی؛ از نقوش به اصطلاح جا پرکن در قالی‌های فارس و از اواسط قرن سیزدهم، شکل اصیل ترنج در قالی‌های قشقایی است. از این شکل در ساخت نقوش مهم فرش‌های شهری، عشایری و روستایی به کار رفته است. همچنین فرم کلی برخی از نقش‌ها را تشکیل می‌دهد. جغرافیای این نقش در فرش‌های سراسر ایران گسترده است و به نسبت‌های گوناگون و شکل‌ها و روش‌های مختلف از آن استفاده شده از جمله در ساروق، کرمان، فارس، سیستان، بلوچ، لری، افشار و … .برای مثال در قالی‌های ترکمن بسیاری از نقوش قالبی لوزی شکل دارند. همچنین می‌توان به نقش خراسانی، درختان لری و گل‌های شطرنجی در فرشبافی فارس اشاره کرد.
انواع لوزی در فرش
دستبافته‌های دیگری هم هستند که نقشمایه اصلی آن‌ها لوزی همراه با نقشمایه‌های دیگر است. از جمله: در جنوب ایران؛ نام دسته‌ای از حاشیه‌های قالی سیستان است. مثل: لوزی‌ریزه، لوزی‌ستاره؛ لوزی و فانوس که نقشمایه اصلی آن‌ها لوزی همراه با نقشمایه‌های دیگر است. در شمال ایران، لوزی‌های تودرتو با زمینه‌هایی به رنگ‌های گوناگون، نقش یک یا چند لوزی، پروانه‌ای، بوته‌ای، سربازی، انگشتی، از نقوش متداول در گلیم بافی گیلان است.
از کهن‌ترین اشکال
اشاره کردیم که لوزی‌های شطرنجی، از نمودهای شکل لوزی در قالب نقش در دستبافته‌های ایران است. ردپای این نقش به پیش از تاریخ می‍رسد و اثر آن از جمله در سفال‌های شوش و سیلک برجاست. بر اساس آثار به جای مانده، تکرار شکل‌های مشبک، از جمله لوزی‌های مشبک، یکی از متداول‌ترین روش‌های تزیین آثار این دوران بوده است. و به مفهوم حاصلخیزی، آب و کرت‌بندی زمین‌های کشاورزی و یکی از نمادهای باران خواهی بوده است. لوزی‌های شطرنجی که در فرشبافی ایران گسترده شده است. مهم‌ترین و قدیمی‌ترین نگاره‌های مشترک در بیشترین دستبافته‌های عشایر و روستاهای فارس است.
گل شطرنجی در دو نوع لوزی ساده و پله پله در فرش‌های قشقایی شکرلو، رحیم لو و عرب چرپانلو به‌کار می‌رود. بیشترین کاربرد این نقشمایه در قالی‌های لری سر حد شش ناحیه، خنگشت، بوانات و نی ریز است. به گونه‌ای که تقریبا هیچ یک از دستبافت‌های سر حد شش ناحیه و بوانات قدیم فاقد این نقشمایه کهن نیستند.
همچنین بخوانید: مثلث نمادی از تاریخ کهن تا بر روی فرش دستباف