فرش‌های شرقی از آناتولی، ایران، ارمنستان، آذربایجان، شام، مصر یا شمال آفریقا، از قرن چهاردهم میلادی به بعد به عنوان تزئینات در نقاشی‌های اروپایی استفاده می‌شدند. با وجود این که تعداد فرش‌های شناخته شده در دهه‌های اخیر افزایش پیدا کرده است، تعداد کمی از فرش‌های خاورمیانه، قبل از قرن هفدهم باقی مانده است. تحقیقاتی بر روی فرشها در تابلو‌های نقاشی از اواخر قرن نوزدهم آغاز شد. مقایسه و تطبیق فرشها با فرش‌های موجود در تابلو‌های نقاشی باعث ایجاد تاریخچه فرهنگی با جزئیات بیشتری از هنر شرقی قالیبافی شد. همچنین این موضوع باعث افزایش علاقه علمی و تولید در کشورهای مبدأ آن‌ها شده است.
فرش نشانی از موقعیت و تجمل در نقاشی‌های رنساس
فرش‌های شرقی با طراحی غنی به شدت برای نقاشان غربی جذابیت داشت. همراه با پیشرفت نقاشی رنسانس، اوایل قدیسان مسیحی و صحنه‌های مذهبی روی فرشها نمایش داده می‌شدند. فرشها همیشه نشان‌دهنده تجمل، ثروت یا موقعیت بودند. استفاده از فرش برای قدرتمندترین و ثروتمندترین افراد سلطنتی و اشرافی محفوظ بود. به مرور زمان وقتی افراد بیشتری به ثروت کافی برای خرید کالاهای لوکس دست پیدا کردند، فرش‌های شرقی در کنار پرتره بازرگانان و شهرداران ثروتمند نیز ظاهر شد.
فرش‌های شرقی در قرن پانزدهم به تعداد زیادی به اروپای غربی رسید، که به عنوان یک پیوند فرهنگی که به پیشرف ایده‌ها، هنرها و علوم رنسانس کمک کرد، شناخته می‌شود. افزایش ارتباطات، تأثیرات فرهنگی را برای هنرمندان غربی در قرون بعدی فراهم کرده است. همچنین فرش سهم مهمی در «تاریخ هنر جهانی» به دلیل تعاملات فرهنگی داشته است.
یکی از اولین استفاده‌های فرش شرقی در نقاشی اروپایی، اثر سیمون مارتینی تاجگذاری رابرت آنژو، پادشاه ناپل است که در سال‌های 1316-1319 نقاشی شده است.
فرش ققنوس و اژدها
بیشتر فرش‌های موجود در نقاشی‌ها دارای طرح‌های هندسی اسلیمی هستند، به طور مثال فرش‌هایی با عنوان “قالیچه حیوانات” که با نقوش هندسی ساده شده بودند در اواخر قرن 15 از نقاشی‌ها ناپدید شدند. تنها تعداد انگشت شماری از فرش‌های اصلی با نقش و نگار حیوانات باقی مانده است. در اولین‌ها نیز از نقوش حیوانی مانند «ققنوس و اژدها» استفاده شده است، مانند نقاشی ازدواج بنیانگذاران دومنیکو دی بارتولو (1440).
فرش ماربی یکی از بهترین نمونه‌های قالیچه حیوانات، در کلیسایی در شهر ماربی سوئد نگهداری می‌شود و اقتباسی از نقش اصلی چینی “اژدها و ققنوس” در برلین است. قالی‌های «اژدها و ققنوس» و «ماربی» تنها نمونه‌های موجود از فرش‌های حیوانات بودند که تا سال 1988 شناخته شده بودند. از آن زمان، هفت فرش دیگر از این نوع پیدا شده است. آن‌ها در صومعه‌های تبتی جان سالم به در بردند و در جریان انقلاب فرهنگی چین توسط راهبانی که به نپال گریختند از آن‌جا خارج شدند. یکی از این فرشها توسط موزه هنر متروپولیتن خریداری شد.
فرش جایگاهی برای قدیسان
اگرچه در چند نمونه نقاشی، فرشها در طبقه عام مردم نمایش داده می‌شوند، اما بیشتر فرشها روی زمین، در منطقه‌ای هستند که برای شخصیت‌های اصلی در نظر گرفته شده است. اغلب جلوی محراب یا پایین پله‌ها در مقابل مریم باکره، قدیسان یا حاکمان، که احتمالاً نشان دهنده جریان معاصر سلطنت است. همچنین در پرتره‌های غیر سلطنتی معمولا فرش روی میز یا سایر مبلمان قرار دارد. فرشها گزینه مهمی برای زنده کردن پس زمینه پرتره‌های تمام قد در قرن 16 و 17 بودند، به عنوان مثال در پرتره های انگلیسی ویلیام لارکین.
از قرن شانزدهم در دانمارک، فرش تاجگذاری ایرانی تا امروز در زیر تخت برای تاجگذاری استفاده می‌شود. اغلب فرشها برای مناسبت‌ها بر روی نرده‌ها یا بیرون پنجره‌ها آویزان می‌شدند. مانند نقاشی راهپیمایی در ونیز که توسط ویتوره کارپاچیو نمایش داده شده است. معمولا بر روی دو طرف قایق‌ها و پل‌های عابر پیاده آویزان هستند.
فرش های ایرانی و آناتولی در قرن هفدهم
فرش‌های ابریشمی زمان شاه عباس اول در کاشان و اصفهان به ندرت در نقاشی‌ها نشان داده می‌شوند، زیرا در خانههای اروپایی بسیار کمیاب بودند. با این حال، بانویی در حال نواختن اثر جرارد تربورخ چنین فرشی را نشان می‌دهد. بعدها قالی‌های گلدار «اصفهان» به تعداد زیادی به پرتغال، اسپانیا و هلند صادر شد و اغلب در فضاهای داخلی توسط Velásquez، Rubens، Van Dyck، Vermeer، Terborch، de Hooch، Bol و Metsu نقاشی شده‌اند. نقاشی‌های آنتونی ون دایک از افراد سلطنتی و اشرافی تمایل بیشتر آن‌ها به فرش‌های ایرانی را نشان می‌دهد، البته افراد کمتر ثروتمندی هم با انواع فرش ترکی نشان داده می‌شدند.
از اواسط قرن، تجارت اروپا با هند نسخه‌های مغولی از الگوهای ایرانی به اروپا وارد شد. همچنین نقاشان عصر طلایی هلند مهارت خود را با به تصویر کشیدن جلوه‌های نور بر روی فرشها نشان دادند. مانند ورمیر در درس موسیقی خود یا پرتره آبراهام گرافائوس اثر کورنلیس دو ووس و پرتره مرد ناشناس توماس دی کیسر از اولین نقاشی‌هایی هستند که نوع جدیدی از فرش‌های عثمانی را به تصویر می‌کشند. که احتمالاً این نوع فرشها به منظور پاسخگویی به تقاضای رو به افزایش اروپا صادر می‌شد.
فرش ترانسیلوانیا
تعداد زیادی فرش ارمنی از قرن 15 تا 19 در ترانسیلوانیا تولید شد که از دوره‌های مهم تجارت فرش ارمنی نیز بود. سبب این اتفاق زمانی بود که بسیاری از ارامنه خانههای خود را در ارمنستان غربی که تحت حکومت ترکیه عثمانی بود ترک کرده و مراکز قالیبافی را در ترانسیلوانیا تأسیس کردند. به این ترتیب فرش‌هایی از این نوع با اصطلاح فرش ترانسیلوانیا شناخته می‌شوند. نقاشی Pieter de Hoochs 1663 پرتره یک خانواده که در حال نواختن موسیقی هستند، یک سجاده نماز عثمانی از نوع «ترانسیلوانیا» را به تصویر می‌کشد.
کمرنگ شدن فرش در آثار هنری
فرش‌های شرقی به دلیل کمیاب، گرانبها و خاص بودنشان برای مقدسین و مناظر مذهبی به تصویر کشیده می‌شدند. بعدها، شمایل‌نگاری مذهبی توسط افراد قدرتمند سیاسی برای تثبیت جایگاه و قدرت خود تصاحب شد. فرشها به طور کلی به عنوان اشیای تجملی و تزئینی تلقی می‌شدند، در اروپا به شیوه‌ها و زمینه‌های متفاوتی مورد استفاده قرار می‌گرفتند و هیچ‌گاه زمینه فرهنگی اصلی آن به طور کامل درک نشد. فرشها به مرور بیشتر جایگاه خود را به عنوان اشیای معتبر از دست دادند. اواخر قرن 17 و 18، در نقاشی‌ها کمتر به جزئیات توجه می‌شد به موازات آن علاقه به تصویر کشیدن فرش کاهش یافت.
همچنین بخوانید: قالی های تصویری تاریخی در موزه فرش ایران