فرش چهار محال و بختیاری : بر فراز یکی از بلندترین مناطق ایران، نه در همسایگی آسمان که در خود بهشت، سرزمین زیبایی قرار گرفته که به آسانی می‌تواند انسان را متقاعد کند که چرا از هزاران سال پیش انسان‌هایی با گذشتن از راه‌های دشوار و کوهستانی سخت، رنج رسیدن به این مکان دل‌انگیز را بر خود هموار می‌کردند. قسمت‌هایی از منطقه‌ای که امروز آن را استان چهار محال و بختیاری می‌نامیم، بی‌تردید نه فقط یکی از زیباترین نقاط سرزمین ایران بلکه یکی از زیباترین مناطق دنیا می‌باشد.
منطقه چهار محال و بختیاری و به عبارت دیگر مسکن لرهای بزرگ، یکی از قدیمی‌ترین مناطق مسکونی ایران است. مردمان آن از کهن‌ترین اقوام ساکن در این سرزمین می باشند. اولین بار حمدالله مستوفی در قرن یازدهم هجری در “تاریخ برگزیده” از طایفه بختیاری نام می‌برد. استان کوهستانی و سردسیر چهارمحال بختیاری تا اوایل قرن اخیر سیمای عمدتا روستایی داشته است. علیرغم کوهستانی‌بودن و کم‌آبی منطقه، سابقه و قدمت سکونت مردم در ارتفاعات این نواحی به دوران پیش از تاریخ برمی‌گردد.
چهار محال و بختیاری که از مناطق جالب این سرزمین است علاوه بر زیبایی و طبیعت فریبنده، محل گذر و غالبا اسکان عشایر و قومیت‌های مختلفی نظیر کرد، لر، ترک، فارس، عرب و حتی ارامنه بوده است. اقوامی که گاه در پناه‌جستن در امنیت ارتفاعات منطقه و گاه بنابه میل حاکمان، در مناطق مختلف استان اسکان یافته‌اند. آثار اسکان این مردمان را بیش از هر چیز دیگری در فرش و گلیم ها و دستبافته‌های زیبا و گوناگون می‌توان دید که در هر گوشه استان یافت می‌شود.
گلیم و قالیبافی:
گلیم و فرش مهمترین تولیدات دستی و سنتی چهارمحال و بختیاری است. آن‌ها در مناطقی مثل شلمزار، فرخشهر، چالشتر، فرادنبه، سفید دشت، بلداجی و سامان بافته می‌شود.
وجود بافته‌های شکیل و زیبا و متنوع نظیر گلیم، سفره، خورجین، رختخواب‌پیچ و حتی جوراب، نمکدان، جای ظرف، تاچه و غیره نشان از وجود تولیداتی با تکنیک گلیم و فرش در غالب نقاط استان چهار محال و بختیاری می‌دهد. این نوع بافته‌ها و به ویژه گلیم و جاجیم طبیعتا و به خاطر ماهیت ساده و بدون پیچیدگی خود پیشینه دورتری از تولیدات فرش به خصوص در میان عشایر دارد.
با وجود ارزش خاصی که انواع تولیدات عشایری چه به لحاظ تنوع و گوناگونی و چه به لحاظ ارزش‌های زیباشناسانه دارند، اما تولید غالب در این زمان قالیبافی است.
رش چهار محال و بختیاری از معدود فرش‌هایی است که نه تنها هویت خود، بلکه خوشبختانه کیفیت و اصالت خود را در مورد نقوش جدید حفظ کرده است. اشتیاق روزافزون به استفاده از رنگ‌های گیاهی و دوری از تقلب و نادرستی و استفاده از نقوش بومی (ولو تکراری) از خصوصیات فرش منطقه است. گره فرش‌هایی که در این مناطق تولید می‌شود عمدتا ترکی است که بدون استفاده از قلاب زده می‌شود. فرش‌ها در گذشته در غالب مناطق عشایری و یا نیمه روستایی تک پود (تحت باف) بوده که به موازات تبدیل آن‌ها به فرش شهری دو پود (لول بافت) شده‌اند.
دارهای قالی، وسایل و مواد اولیه:
دارهای مورد استفاده در منطقه در گذشته عموما به صورت دارهای زمینی بوده است. به غیر از مناطق جنوبی استان و برخی مناطق عشایرنشین عموما به صورت عمودی و گردان است. این دار ها عموما فلزی و ثابت هستند.
عمومی‌ترین ابزار مورد استفاده دفتین چاقو و کلیت (نوعی شانه سنگین‌تر و دست بلند) است. خامه‌های مصرفی از نوع مرغوب پشم‌های محلی است و تا حدود ۹۰ درصد به صورت گیاهی رنگ می‌شود. گاهی رنگرزی به وسیله خود بافندگان، که غالبا از رنگرزی به طور سنتی اطلاع دارند، درون خانه‌ها انجام می‌شود.
شاید تا حدودی بتوان نقوشی که بر فرش‌های منطقه دیده می‌شود را در گروه‌های عشایری و تولیدات شهری‌باف دسته‌بندی کرد.
تولیدات شهری باف:
بافت فرش چهار محال و بختیاری حتی در شهری‌ترین شکل خویش تاثیر از فرش‌بافی غنی عشایر و روستاهایی دارد. مناطقی که امروزه کمتر در حوزه فرهنگی گذشته خویش قرار دارند. حوزه‌های شهری مثل: شهرستان شهرکرد، چالشتر، هفشجان، فرخشهر، سامان،شهربن، کیان، سورشجان، بروجن، فرادنبه، سفیددشت، بلداجی، گندمان، شهرستان لردگان، شهرستان اردل.
فرش شهری را باید حاصل گذار از سه دوره زیر دانست:
– استفاده از نقوش فرش‌های شهری و ایلات هم‌تبار شهرهایی مثل: اصفهان، همدان، ملایر، لیلیان و یا قشقایی.
-بافت فرش از روی واگیره و یا اورنک و یا فرش بافته شده که خود معمولا برداشت از مناطق مختلف بوده و یکی از دوره‌های درخشان فرش‌بافی چهارمحال و بختیاری است.
– بافت فرش از روی نقوش رسمی و در نهایت استفاده از نقشه‌های چاپی و یا کامپیوتری.
در قالی شهرکرد از نقوش قابی، هندسی، شلمزار، سرو کاج، قاب سماوری، سرو، خمره‌ای، خشتی، گلدان چالشتربختیاری، نقش تنباکو، برگ خربزه ، آس بولان، گل دست دلبر، حسنخانی، جنگل و نقوش رایج دیگر استفاده می‌شود.
خشتی، پرنده‌دار، قهر و آشتی، فرشته، چمنزار، محرابی، باغ‌وحش، کرمانی، حسنخانی، سرو کاج، قاب سماوری، قاب لوزی، بته سرکج، کوتاه و بلند، دست به کمر، بته جقه، کف‌ساده، کلیل ترنج، ترنج خربزه‌ای، ترنج‌دار و قالی خشت و گلی که طرح‌های مختلف دارد نیز از طرح‌های رایج چالشتر است.
فرش های عشایری:
از تولیداتی که در حوزه عشایر، ایلات و روستاهای مختلف نام و نشان مشخصی دارند، می‌توان به مواردی اشاره کرد. فرش یلمه، فرش‌های ارمنی‌باف، تولیدات عرب‌بافت، بافته‌های لری از جمله آن‌ها هستند.
منبع: از آبی آسمان و سرخی دشت؛ فرش چهارمحال و بختیاری شیرین صور اسرافیل، نشر آفتاب اندیشه ۱۳۸۹
همچنین بخوانید : قالی قشقایی هنر ایلی که خیال دشت ها را می بافد