طرح محرمات در فرش دستباف : یکی از مهمترین فاکتورها در شناخت فرش‌های دستباف شناخت طرح و نقش به کار رفته در آن‌هاست. نقوش مختلفی در قالی‌های ایرانی به کار می‌روند که نه تنها در زیبایی و جلوه‌گری آن‌ها تاثیرگذار هستند، بلکه حتی در تعیین قیمت نهایی نیز بی‌تاثیر نخواهند بود.
طرح و نقش‌هایی که ریشه در فرهنگ، آئین، سنت و اسطوره‌های هر منطقه دارد. هر یک از این نقوش رمز و راز خاص خود را دارند. آشنایی با طرح و نقش به کار رفته در قالی‌های ایرانی باعث شناخت بیشتر در مورد انواع گوناگون فرش‌های نواحی مختلف می‌شود. دانستن آن‌ها نه تنها می‌تواند دانش ما را نسبت به فرهنگ و رسوم بیشتر نماید، بلکه حتی در انتخاب فرش نیز می‌تواند تاثیرگذار باشد.
یکی از قدیمی‌ترین این طرح‌ها محرمات است. نمود و جلوه این طرح اصیل در سایر هنرهای سنتی ایرانی نیز یافت می‌شود، اما شاید مهمترین جلوه‌گاه آن فرش دستباف باشد. در این طرح، متن فرش به نوارهایی تقسیم می‌شود که زمینه فرش را راه راه نشان می‌دهد.
تاریخچه طرح محرمات :
بر اساس شواهد تاریخی موجود، نقش محرمات از جمله قدیمی‌ترین نقوش ایرانی است. منسوجات و پارچه‌های باقی‌مانده از قرن چهارم و پنجم هجری و ظروف سفالین سده ششم، که از طبرستان و مازندران و ساوه و … به جای مانده‌اند، شواهدی بر اثبات این ادعا هستند.
در بیش از یکصد مینیاتور قدیمی‌ترین نسخه قابوس‌نامه می‌توان رواج بسیار بالای نقش محرمات را در طرح لباس‌ها، پرده‌ها، رواندازها و … به چشم دید. با توجه به اینکه این مینیاتورها بیشتر مربوط به نواحی پیرامون خزر، مثل گرگان، آمل و رویان می‌شوند، و از طرفی این موضوع که گرگان و طبرستان تا قرن‌ها پس از اسلام نیز همچنان سنت‌های ساسانی و هخامنشی را حفظ می‌کردند، می‌توان به یقین محرمات را به هخامنشیان و ساسانیان منصوب نمود.
ریشه لغوی :
در مورد ریشه لغوی محرمات نظریه‌های مختلفی وجود دارد. در یکی از این نظریه‌ها گفته شده است نام محرمات در کشمیر و پاکستان «مهرمت» (Mahramat ) تلفظ می‌شود. این موضوع نشان می دهد که احتمالا نوارهای باریک محرمات با «مهر» مرتبط است. در زبان ساسانی مهر (Mahr ) به معنی دعاست. این واژه کماکان در مازندران باقی مانده و استفاده می‌شود. در نتیجه این کلمه ارتباطی با ماه محرم در اسلام ندارد.
پس از اسلام پارچه‌های راه راه را محرمات می‌خواندند و به پارچه و شال ترمه راه راه «مهرمت» می‌گفتند. اگر املا و تلفظ این واژه محرمات (Moharramaat ) باشد می‌تواند از پارچه های راه‌راه سبز و سیاهی که در مراسم عزاداری ماه محرم به کار می‌رفته گرفته شده باشد و اگر (Mahramat ) درست باشد تامل و کند و کاو بیشتری باید نمود.
طرح محرمات :
در دل این طرح، نقش راه راه و نواری سراسر طول دستبافه را می‌پوشاند. هر نوار می‌تواند با نقش و یا رنگ مزین گردد و آن نقش و رنگ در طول قالی تکرار می‌گردد. در طول این راه راه‌ها نقش مایه‌های مختلف از قبیل گل، شاخ و برگ، حیوانات و … استفاده می‌شود. گاهی اوقات نیز با طرح های دیگر تلفیق می‌شوند. نقوش مختلفی چون گل فرنگ، شاه عباسی، بته، اسلیمی، گلدان و … از جمله مهمترین این نقش‌ها هستند.
محرمات ترکیبات مختلفی دارد. در برخی از طرح‌های آن، نوارها از دو رنگ (سفید و مشکی، سرمه‌ای یا یشمی) و یا از چند رنگ استفاده می‌شود. نام دیگر این طرح در برخی از نقاط ایران « قلمدانی » بوده است. بافنده‌های مناطق فارس، کردستان، بیرجند، تبریز و قم بیشتر از دیگر مناطق به بافت این طرح پرداخته‌اند.
بسته به این که از کدام نقش و نگار در این طرح استفاده شود انواع مختلفی را می‌توان برای آن متصور شد. از مهمترین انواع محرمات می‌توان به محرمات شاه عباسی، محرمات بته‌ای، محرمات گل‌فرنگ، محرمات درختی و تلفیقی اشاره نمود. راه‌راه‌های به کار رفته در طرح محرمات در مجموع جلوه‌ای مدرن دارند. در نتیجه نظر طرفداران زیادی را به خود جلب نموده‌اند.
این نگاهی بود به تاریخچه و شمایل طرح محرمات که از جمله مهمترین و قدیمی‌ترین طرح‌های فرش‌های دستباف ایرانی است. شما نیز می‌توانید نظرات خود را درباره طرح‌های مورد علاقه‌تان با ما و دیگران به اشتراک بگذارید.
همچنین بخوانید : تاریخچه فرش دستباف در ایران و جهان و نگاهی به پیدایش آن